بررسي مورفومتريک کنه سخت Hyalomma anatolicum جنس نر جمع¬آوري شده از غرب ايران
نگارش
اسدالله حسيني چگني
استاد راهنما
دکتر عبدالحسين دليمي اصل
استاد مشاور
دکتر محمد عبدي¬گودرزي
زمستان 1388
چكيده:
کنه¬هاي بالاخانواده Ixodoidea و به خصوص اعضاي دو خانواده مهم Ixodidae و Argasidae (کنه¬هاي سخت و نرم)، ناقلين کارآمد عوامل بيماري¬زاي مهم حيواني و انساني مي¬باشند. در اين ميان کنه¬هاي سخت جنس Hyalomma علاوه بر اهميت فوق، از نظر تاکسونومي و تشخيص همواره مورد بحث بوده¬اند. يکي از اين گونه-ها Hyalomma anatolicum است که درفون هيالوماهاي کشور ما نيز وجود دارد و داراي فراوان¬ترين پراکنش مي¬باشد. اين گونه به لحاظ انتقال اجرام عفوني دامي مانند تيلريوز و انساني به خصوص ويروس تب خونريزي دهنده کنگو کريمه، همچنين کم¬خوني، ايجاد حساسيت و تحريک دام و در نهايت کاهش توليد شير و گوشت داراي اهميت فوق¬العاده¬اي از نظر دامپزشکي، پزشکي و اقتصادي مي¬باشد.
با وجود اهميت زياد اين گونه،اما هنوز مطالعات دقيقي در مورد بيولوژي، اکولوژي، سيستماتيک مولکولي و حتي مورفولوژيک اين گونه انجام نشده است. مطالعات Delpy در دهه¬هاي 20 و 30 ه.ش. مربوط گونه¬هاي معدودي مي¬باشد که هنوز هم جاي مطالعه بيشتر دارد، به علاوه وي عمدتاً بر روي نتاج¬هاي آزمايشگاهي و نه کنه¬هاي طبيعت مطالعه کرده است. ما کليد تشخيصي جامع و کاملي که تمام گونه¬هاي ايران را پوشش دهد، نداريم و تشخيص بر مبناي کليد کشورهاي همسايه است. کليد تشخيصي دلپي نياز به بررسي مجدد دارد و کليدهاي پراکنده ديگر، عملاً کاربردي نيستند، به علاوه موجوديت برخي گونه¬ها مانند هيالوما مارژيناتوم کمپلکس هنوز به درستي مشخص نيست گذشته از آنکه هنوز بيولوژي و اکولوژي آن مشخص نشده است. اولين قدم در راه تهيه يک کليد تشخيصي خوب، شناسايي ويژگي¬هاي مورفولوژيک يک گونه در سراسر محدوده¬اي است که مي¬خواهيم براي آن کليد داشته باشيم (که دلپي نيز بر روي آن تاکيد داشت) و تشخيص صحيح زماني ميسر است که ما نمونه¬هاي بسياري از يک گونه را مطالعه و سپس اقدام به نوشتن کليد تشخيصي کنيم. اين مطالعه ادعا دارد که اولين قدم را در حل اين مساله و با يکي از از مهمترين هيالوماهاي ايران برداشته است.
در اين تحقيق، که قسمتي از يک مطالعه وسيع¬تر است و تقريباً تمام کشور ايران را پوشش مي¬دهد، نمونه¬هاي هيالوما آناتوليکوم از پنج ناحيه جغرافيايي واقع در دو استان خوزستان و لرستان، جمع¬آوري شدند و صفات و خصوصيات مورفولوژيک با اهميت براي تشخيص اين گونه و خصوصيات افتراقي با ساير گونه¬هاي نزديک به آن، مورد بررسي مورفومتريک قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه شامل هفت صفت کمي، سه صفت کيفي و چهار صفت نسبتي بودند که توسط استريوميکروسکوپ اندازه¬گيري شدند. داده¬هاي به دست آمده در بسته نرم¬افزاري SPSS (ver-16) (تست آنوا و تي¬تست) تحليل شدند و جداول مربوطه شد. در ادامه با استفاده از drawing tube از اشکال متنوع اين گونه در مناطق مورد مطالعه تصوير قلمي تهيه شد.
نتايج نشان مي¬دهد که تمام صفات کمي مورد مطالعه در پنج ناحيه جغرافيايي با هم اختلاف معني¬دار دارند. در ميان نسبت¬هاي کمي نيز به جز نسب طول شيار جانبي/طول اسکوتوم تمام صفات ديگر معني¬دار شدند. آزمون تي¬تست معني¬داري برخي صفات کمي را در دو جامعه 1 (وجود صفت) و 2 (عدم وجود صفت) نشان داد.
تفسير نتايج اين مطالعه نشان مي¬دهد که کنه سخت هيالوما آناتوليکوم در پنج ناحيه جغرافيايي داراي تنوع در صفات مورفولوژيک است و تنها صفتي که ثابت بود، نسبت طول شيار جانبي/طول اسکوتوم مي¬باشد. دامنه و ميزان تنوع کمي صفات مورفولوژيک هيالوما آناتوليکوم متضمن اين واقعيت است که براي تشخيص صحيح و تهيه کليد شناسايي اين گونه، بايد در نظر گرفته شوند.
کليد واژه: هيالوما آناتوليکوم، صفات مورفولوژيک، بررسي مورفومتريک، تنوع مورفولوژيک، ايران