تازه های سیستماتیک پشه خاکی ها
توسط: احمدعلی حنفی بجد
پشه خاکی های فلبوتومینه ناقلین عوامل بیماریزای مختلفی به انسان و حیوانات هستند. در بین این بیماریها لیشمانیوزها از شدت بیشتری برخوردارند و حتی در موارد کشنده هم هستند. این بیماریها در 97 کشور از 4 قاره دنیا وجود دارند. پشه خاکی ها با قدمتی حدود 135 میلیون ساله، در حدود 800 گونه شناخته شده در دنیا دارند که حدود نیمی از آنها در دنیای قدیم و نیمی دیگر در دنیای جدید زندگی می کنند. با وجود این، فقط حدود 40 گونه به عنوان ناقلین بیماریها به انسان معرفی شده اند. لذا شناسایی دقیق این حشرات در مطالعات اپیدمیولوژیک بیماریها و اجرای برنامه های کنترل حائز اهمیت می باشد.
رده بندی پشه خاکی ها یک موضوع بحث برانگیز بوده و سیستم یکنواخت مورد قبول همه دانشمندان این رشته وجود ندارد. پرفیلیو مطالعات سیستماتیک پشه خاکی را به دو بخش از 1896 تا 1925 و از 1925 تا کنون تقسیم بندی می کند. در دوره اول تشخیص افتراقی گونه ها بر اساس مرفولوژی خارجی بود و در دوره دوم مطالعات سیستماتیک پشه خاکی ها اصول کار مبتنی بر مطالعه آناتومی پشه خاکی ها می باشد.
روش های مختلفی برای سیستماتیک پشه خاکی ها وجود دارد که اصلی ترین آنها مطالعات مرفولوژیکی هستند. در سالهای اخیر با گسترش علم، مطالعات جدیدی در زمینه تاکسونومی پشه خاکی ها با استفاده از روشهای نوین صورت گرفته که می توان آنها را به طور کلی به شرح زیر برشمرد:
• مطالعات ژنتیکی
• مطالعات ایزوانزیمی
• مرفولوژی با ذکر جزئیات
• با استفاده از میکروسکوپ نوری
• با استفاده از میکروسکوپ الکترونی
• تاکسونومی شمارشی
• سیستماتیک ملکولی
• آنالیز ترکیبات هیدروکربن های کوتیکولی
• پرورش و تولید کلنی های آزمایشگاهی
• استفاده از فرمون ها در تفکیک گونه
• صداهای تولید شده در پرواز جفت یابی
برخی از منابع مورد استفاده:
1. AM Fausto, M. Maroli, M Mazz. Ootaxonomy and eggshell ultrastructure of Phlebotomus sandflies. Med Vet Entomol, 1992, 6: 201-208.
2. A Belen, B Alten, AM Aytekin. Altitudinal variation in morphometric and molecular characteristics of Phlebotomus papatasi populations. Med Vet Entomol, 2004, 18: 343–350.
3. A Phillips, PJM Milligan, M Maroli, et al. Intraspecific variation in the cuticular hydrocarbons of the sandfly Phlebotomus perfiliewi from Italy. Med Vet Entomol, 1990, 4: 451-457.
4. D Cazorla, N Anez, V Márquez, E Nieves. Multivariate analysis to discriminate species of phlebotomine sandflies. (Diptera: Psychodidae) Lutzomyia cayennensis and Lutzomyia yencanensis. Med-ULA, Revista de la Facultad de Medicina, Universidad de los Andes. Vol 1 No 3. Mérida, Venezuela
5. DJ Lewis. A taxonomic review of the genus Phlebotomus (Diptera: Psychodidae) Bulletin of the British Museum (Natural History). Entomology series, 1982, 45(2).
6. JP Dujardin, F Le Pont, E Martinez. Quantitative phenetics and taxonomy of some phlebotomine taxa. Mem Inst Oswaldo Cruz, 1999, 94(6): 735-741.
7. J De la Riva, F Le Pont, V Ali et al. Wing geometry as a tool for studying the Lutzomyia longipalpis (Diptera: Psychodidae) complex. Mem Inst Oswaldo Cruz, 2001, 96(8): 1089-1094.
8. J Mukhopadhyay, KN Ghosh. Diagnostic importance of female external genital structure of Phlebotomine sand flies (Diptera: Psychodidae) as observed by scanning electron microscopy. Mem lnst Oswaldo Cruz,1997, 92 (l): 57-61.
9. O Hamarsheh, W Presber, Z Abdeen et al. Genetic structure of Mediterranean populations of the sandfly Phlebotomus papatasi by mitochondrial cytochrome b haplotype analysis. Med Vet Entomol, 2007, 21: 270–277.
10. PC Watts, JGC Hamilton, RD Ward et al. Male sex pheromones and the phylogeographic structure of the Lutzomyia longipalpis species complex (Diptera: Psychodidae) from Brazil and Venezuela. Am J Trop Med Hyg, 2005, 73(4): 734–743
11. P Parvizi, M Benlarbi, PD Ready. Mitochondrial and Wolbachia markers for the sandfly Phlebotomus papatasi: little population differentiation between peridomestic sites and gerbil burrows in Isfahan province, Iran. Med Vet Entomol, 2003, 17: 351–362.
12. P Rispail, N Léger. Numerical taxonomy of old world Phlebotominae (Diptera: Psychodidae). 1. Considerations of morphological characters in the genus Phlebotomus Rondani & Berté 1840. Mem Inst Oswaldo Cruz, 1998, 93(6): 773-785.
13. P Rispail, N Léger. Numerical taxonomy of old world phlebotominae (Diptera: Psychodidae). 2. Restatement of classification upon subgeneric morphological characters. Mem Inst Oswaldo Cruz, 1998, 93(6): 787-793.
14. PP.Perfil’ev. Fauna of U.S.S.R. Diptera. Volume III No. 2. Moskva 1966 Leningrad.
15. MM Artemiev. A classification of the subfamily Phlebotominae. Porassitologia, 1991, 33 (Suppl 1): 69-77.
16. RDC. MAINGON, RD WARD, JGC HAMILTON et al. Genetic identification of two sibling species of Lutzomyia longipalpis (Diptera: Psychodidae) that produce distinct male sex pheromones in Sobral, Cearل State, Brazil. Molecul Ecolo, 2003, 12: 1879–1894
17. SG Oliveira, M Bottecchia, LGSR Bauzer et al. Courtship song genes and speciation in sand flies. Mem Inst Oswaldo Cruz, Rio de Janeiro, 2001, 96(3): 403-405.
18. V Moin-Vaziri, J Depaquit, MR Yaghoobi-Ershadi et al. Geographical variation in populations of Phlebotomus (Paraphlebotomus) caucasicus (Diptera: Psychodidae) in Iran. Bull Soc Pathol Exot, 2007, 100 (4): 291-295.
19. V Moin-Vaziri, J Depaquit, MR Yaghoobi-Ershadi, et al. Intraspecific variation within Phlebotomus sergenti Parrot (1917) (Diptera: Psychodidae) based on mtDNA sequences in Islamic Republic of Iran. Acta Trop, 2007, 102: 29-37.