- توضیحات
-
منتشر شده در یکشنبه, 12 ارديبهشت 1400 12:35
-
نوشته شده توسط دکتر احمد علی حنفی بجد
سوسری ها که در ایران به نام سوسک های حمام شناخته شده اند، حشراتی هستند که به علت زندگی در محل های کثیف و عادت همه چیز خواری، از مواد گوناگونی تغذیه می کنند و می توانند ناقل مکانیکی تعدادی از عوامل بیماریزا مانند تخم کرم های انگل، تک یاخته ها، باکتری ها، قارچ ها و ویروس ها به انسان باشند.
سوسری های موجود در اماکن خانگی ایران عبارتند از: Blattella germanica (سوسري آلماني)، Blatta orientalis (سوسري شرقي)، و Periplaneta americana (سوسري آمريكايي).
مشخصات کلی سوسری ها
شکل ظاهری: طول بدن افراد بالغ سوسري ها بين 10 تا 50 ميليمتر متغير و به رنگ قهوه ای روشن تا تیره مایل به سیاه بوده، در جهت پشتي – شكمي پهن شده و به وضوح به سه قسمت سر، قفس سينه و شكم تقسيم شده است. بخش جلويي پشتي قفس سينه معمولا به خوبي رشد يافته و سر در زير آن قرار دارد و اغلب از نماي بالايي بخشي از آن ديده مي شود. سوسريهاي بالغ آلمانی و آمریکایی دو جفت بال بخوبي رشد يافته با رگبندي شبكه اي دارند كه به صورت قيچي شكل روي هم تا مي خورند و با آن قادر به پروازهای کوتاهی هستند.
اهمیت پزشکی: همه مراحل نوزدای و بالغ هر چيزي را كه در دسترشان باشد می خورند و براحتي بر روي مدفوع انسان، خرده ريزه هاي موجود در زهكش فاضلاب، پنبه هاي جراحي مستعمل، خلط سينه و ساير چيزهاي بالقوه آلوده تغذيه مي كنند. بنابراين، اگر مواد بالقوه بيماريزا در دسترس سوسري باشد، او آنرا خورده اما اجزاي حاوي موجودات آلوده كننده بر روي پاها و شكمش هم مي چسبند. سپس سوسري بر روي غذاهايي كه به مصرف انسان مي رسد يا بر روي بشقابها،محلهاي طبخ غذا و محلهاي آماده سازي مواد غذايي حركت كرده و عوامل بيماريزا را بر روي آنها باقي مي گذارد. در حين تغذيه نيز محتويات چينه دان خود را كه داراي عوامل بيماريزا از تغذيه قبلي اش هست، استفراغ مي كند و بنابراین می تواند ناقل مکانیکی بعضی از میکروبها باشد. همچنین تماس سوسري ها و مواد مترشحه آنها با پوست ممكن است باعث ايجاد واكنش حساسيتي پوستي يا تنفسي در انسان شود.
کنترل سوسری های در خانه: كنترل سوسري ها نيازمند يك بررسي هوشمندانه از محل و همچنین ارزيابي علت مشكل است. طبق دستورالعمل کنترل که در اول کتاب توضیح داده شده باید ابتدا به بازرسی محل برای یافتن منبع آلودگی پرداخت. چون سوسری ها از نور گریزانند، اين كار بايد ترجيحا در شب موقعي كه سوسريها در جستجوی غذا از پناهگاههایشان بیرون می آیند، صورت گيرد. نقشه محل بايد ترسيم شود و پناهگاههاي واقعي و يا بالقوه بر روي آن علامتگذاري شوند. برای شناسایی نمونه سوسريهاي موجود در محل می توان از تله چسبان استفاده کرد. در حین بازرسی باید يك حشره كش آئروسل داراي خاصيت ضربه اي (سوسک کش اتک) درون درز و شكافها، پشت وسايل و درون فضاهاي خالي پاشيده شود تا با تحريك سوسري ها آنها را مجبور به خروج از پناهگاهشان کند. جستجو در زير قفسه ها، اجاق گاز،سيني ظرفشويي، لابلای درز کاشی ها، درون جعبه تقسیم برق، پشت کاغذ دیوارهای پاره و پارکت ها، زیر کف پوش، کانال فاضلاب و کف شوها و .... باید انجام شود. سوسری ها یک محل تجمع اصلی (هسته آلودگي) دارند و از آنجا پراكنده مي شوند، لذا برای کنترل موفق سوسری ها باید این محل را پیدا کرد. در اغلب ساختمانها پناهگاه کافی برای سوسری ها وجود دارد زيرا معمارها و نقشه كش ها امكان آلودگي را در نقشه هايشان در نظر نمي گيرند. آنها قابهاي تزئيني، سقفهاي كاذب و ساير پناهگاهها را در طراحي آشپزخانه ها ایجاد می کنند و این لوازم به اندازه كافي دور از ديوار هستند تا سوسري ها بتوانند در پشت آنها پناه بگیرند؛ اما تمیز کردن آنها برای انسان کار مشکلی است.
در صورتی که شرايط بهداشتي و پاكيزگي زير حد استاندارد قرار دارند، ضروري است قبل از انجام هر گونه اقدام كنترلي به رفع این نواقص اقدام نمود. زيرا هيچ مقداري از حشره كش نمي تواند آلودگي را در خانه های کثیف و نامرتب كنترل كند. موقعي كه اين قضيه حل شد، عمليات كنترل را مي توان شروع كرد.
امكان دسترسي آزادانه به محلي كه بايد تحت كنترل قرار گيرد حائز اهميت است، بنابراين معمولا كار مبارزه با سوسری ها باید در شب يا موقعي كه محل مورد استفاده قرار نمي گيرد انجام شود. مواد غذايي، ظروف و ساير موارد بايد از محل خارج شده يا روي آنها پوشانده شود. سطوح بايد تميز شده و محل منظم و مرتب باشد.
روش استاندارد كنترل سوسري، سمپاشي يك حشره كش ابقايي بر روي سطوحي كه حشره روي آنها راه مي رود و پناهگاههاي بالقوه آن است. انتخاب حشره كش اغلب بسته به محل و گونه سوسری و میزان مقاومت احتمالی آن به حشره کش هاست. در يك محيط كه مواد غذايي در آن آماده مي شود و سطوح آن متخلخل نيستند، فرمولاسیون امولسيون يا كنسانتره قابل حل در آب ارجح است، اگرچه پودرهاي قابل حل در آب نیز در صورت استفاده درست مي توانند اثراتي معادل فرمولاسيون هاي قبلي از خود بر جاي گذارند. يك نازل پهن پاش بايد بر روي لانس سمپاشي فشاري نصب شود تا ديوارها و سطوح كف ساختمان را ، به ويژه اماكني كه بررسي نشان داده آلوده هستند مانند پشت لوله ها و در گوشه هايي كه به صورت تيپيك به عنوان راههاي تردد سوسري ها مورد استفاده قرار مي گيرند، تحت پوشش سم قرار دهد. براي وارد كردن مستقيم حشره كش به درون درزها و شكافها بايد از يك نازل نوك سوزني استفاده کرد. در فضاهاي بسته و مجاري سيستمهاي لوله كشي می توان از دستگاههای دودساز برقي استفاده نمود.
موقعي كه نصب قابهاي تزئيني به خاطر نحوه طراحي ساختمان اجتناب ناپذير باشد، می توان در قسمت پشتی آنها يك گرد حشره كش را به كمك يك گردپاش ریخت. ممكن است لازم باشد براي دسترسي به قسمت پشت قاب یک سوراخ بر روی سقف کاذب ایجاد شود تا نازل گردپاش از آن عبور کرده و پشت آن را سمپاشي كند. اين سوراخ را مي توان با يك دريچه بست تا در سمپاشي بعدي مورد استفاده قرار گيرد.
سطوح طبخ غذا بايد قبل از اينكه بتوان آنها را براي کار مورد استفاده قرار داد شسته شوند، اما كف ها و ديوارها نبايد حداقل بمدت 48 ساعت و یا در صورت امكان چندين روز شسته شوند. يكي از معايب حشره كشهاي ابقايي اين است كه سوسريهاي مرده و در حال مرگ در محل دیده می شوند. افرادي كه در تهيه مواد غذايي فعاليت مي كنند بايد از اين قضيه آگاه باشند و از آنها خواسته شود كه لاشه ها را جمع آوري كرده و در يك سطل زباله در خارج مكان به صورت روزانه بيندازند. تعداد كمي تله چسبان نیز باید مستقيما و به صورت استراتژيك نصب شوند تا موفقيت يا شكست كنترل را به ما ارائه دهند. اينها بايد به صورت منظم بازرسي شوند و اگر سوسريهاي زنده پس از حدود يك هفته از آغاز كنترل ظاهر شدند، سمپاشي بعدی آغاز شود. در هر صورت، لازم است كه حداكثر يك نوبت سمپاشي ديگر انجام شود و اين نكته حائز اهميت خاصي است كه آيا آلودگي مربوط به سوسري شرقي است یا خیر، زيرا حشره كش تخمهاي موجود در كپسول تخم اين گونه را نمي كشد و اينها ممكن است تا 6 هفته بعد تفريخ شوند.
روشهاي جايگزين براي كنترل
در بعضي مواقع بايد روشهاي جايگزين كنترل را هم مد نظر داشت. جايي كه استفاده از حشره كش روي سطوح نامطلوب باشد (مثلا محلهاي نگداري حيوانات)، مي توان از طعمه مسموم (خمیر امحا) استفاده كرد. اين طعمه به فرم كپسول ها يا ظروف در جايي كه طعمه بايد فقط توسط سوسري خورده شود، در دسترس است. اين روش در محل هایی که مواد غذايي به اندازه کافی وجود دارد، موثر نیست.
اخيرا از مشتقات تركيب بازدارنده رشد، به نام هيدروپرن نیز استفاده می شود. اين تركيب بايد روي سطوح پاشيده شده يا به يك طعمه افزوده شود. موقعي نوزادان سوسري این ترکیب را بخورند، جلوي تبديل آن به بالغ گرفته می شود. هیدروپرن در فعاليتهاي توليد مثلي طبيعي بالغ نیز اختلال ایجاد خواهد کرد. مزيت بزرگ هیدروپرن اثر سمي انتخابي آن براي سوسري و غیر سمی بودن براي سایر حشرات است. عيب اين ترکیب کند بودن زمان اثر است و چندين هفته طول مي كشد تا آلودگي را ريشه كن كند. همچنین در صورت استفاده از این ترکیب نوزادان بزرگ سوسری ها را که بالغ نمي شوند و بنابراين قادر به تولید مثل نیستند نیز در محیط دیده می شوند. بنابراین هيدروپرن مخصوص استفاده در آلودگي هاي دراز مدت و ریشه داری است كه در آن سرعت كنترل را مي توان قرباني موفقيت نمود.
نظر به اهمیت شناسایی سوسری ها در انجام مبارزه موفق، سه گونه مهم خانگی در ایران به اختصار معرفی شده اند:
سوسري آلماني
افراد بالغ اين سوسري 15-10 ميليمتر طول دارند و بالهاي آنها كاملا رشد يافته و تمام سطح شكم را در فرد ماده مي پوشاند، اما بندهاي انتهايي در بدن نر زير بالها قرار نمي گيرند. ماده بزرگتر و تنومندتر از نر است. رنگ بدن قهوه اي روشن تا متوسط، و دو نوار طولي تيره بر روي پيش قفس سينه (جلوي بالها) قرار دارد. مراحل نوزادی بدون بالند و اين نوارها بر روي بقيه قفس سينه هم امتداد يافته اند.
سوسري آلماني شرايط گرم و مرطوب نقاطی مانند آشپزخانه ها و رستورانها را مي پسندد. اين حشره بسرعت حركت مي كند و به آساني از سطوح بالا مي رود، بنابراين در پناهگاهها بر روي سطوح عمودي و از بالاترين تا پايين ترين سطوح، در درزها و شكافها، پشت قابها و تابلوهاي اعلانات، در كشوها و قفسه ها، درون وسايل برقي و هر جاي ديگري كه بعنوان پناهگاه بتواند در آن در طي ساعات روز مخفي شود، مي توا ن آن را يافت.
در شب اين حشره از پناهگاه بيرون آمده و به دنبال آب و غذا مي گردد. همه مراحل زندگي بر روي مواد آلي در دسترسشان شامل آشغال، بقاياي آب زهكشي و آبهاي جمع شده در قسمتهاي مختلف و غذاهاي خام و پخته كه براي مصرف انسان آماده شده تغذيه مي كنند. این سوسري همه جا مدفوع خود را دفع مي كند و رگه هاي تيره مدفوعش شاخص واضح آلودگي هستند. اين رگه ها به صورت وصله هاي تيره در مناطق داراي آلودگي شديد ديده مي شوند و خطوط تيره مدفوع منتشر شده، راههاي عبور حشره را كه معمولا از آن تردد مي كند، نشان مي دهد. در فواصل سه هفته اي ماده 4 تا 8 كپسول تخم مي گذارد كه هر يك حاوي 35 تخم است كه اين تعداد ممكن است در كپسولهاي تخم اوليه بيشتر باشد. نوزاد خارج شده از تخم رنگ پريده است اما به سرعت به رنگ قهوه اي روشن در مي آيد.
سوسري شرقي
افراد بالغ اين سوسري 25-20 ميليمتر طول دارند و رنگ بدنشان سرتاسر قهوه اي تيره تا سياه است، از اين رو به اشتباه به آن سوسك سياه هم مي گويند. بالها به ميزان زيادي در نرها تحليل رفته اند و در ماده فقط اثرات آن ديده مي شود. اين سوسري دو برابر سوسري آلماني است و بدنش هم درشت تر و تنومند تر است. سوسري شرقي خيلي آهسته تر از سوسري آلماني حركت مي كند و نمي تواند از سطوح عمودي بالا رود. به همين دليل آن را معمولا در سطوح افقي و يا در سطوح عمودي زبر مانند ديوارهاي آجري مي توان يافت. اين حشره دماهاي خنك تر از سوسري آلماني را ترجيح مي دهد و بنابراين بيشتر در زير زمين ها، مجاري عبور آب و چاهها و نيز قسمتهاي سردتر آشپزخانه، حمام ها و محلهاي آماده سازي غذا يافت مي شود. سوسری شرقی گاهي اوقات در بيرون ساختمان ها، به ويژه در حياط ها، مجاري فاضلاب و زه آب ديده مي شود. اين سوسري قادر به تحمل دماهاي بالاتر در موتورخانه ساختمانهاست و در آن محل مي تواند آب مورد نياز خود را از شيرهاي آب خراب و يا نشطي لوله هاي آب بدست آورد. عادات تغذيه اي آن شبيه سوسري آلماني است، شب ها براي تغذيه از پناهگاه بيرون مي آيد، جفتگيري كرده و مدفوعش را دفع مي كند.
سوسري شرقي اولين كپسول تخم خود را دو هفته پس از آخرين پوست اندازي نوزادی مي گذارد. تخم ها معمولا حدود 15 عدد بوده و تا 6 ماه يا بيشتر تفريخ نمي شوند. سوسری شرقی بدون آب در طي چند هفته از بين مي رود. ماده در طول زندگي خود 5 تا 10 كپسول تخم مي گذارد.
ظرفيت توليد مثلي سوسري شرقي به ميزان قابل ملاحظه اي از سوسري آلماني كمتر است. شايد دليل اصلي برای اینکه در بسياري از مناطق معتدله دنيا بتدريج جاي خود را به سوسري آلماني مي دهد، همین امر باشد. با وجود اين، سوسري شرقي گاهي اوقات مقاومت بيشتري را به حشره كشها نشان مي دهد زيرا كپسول تخمش تحت اثر سم قرار نمي گيرد و حداقل يك نوبت سمپاشي ديگر هم براي كشتن نوزادانی كه تازه بيرون آمده اند لازم است.
سوسري آمريكايي
سوسري آمريكايي بزرگترين سوسري موجود در اماكن داخلي است و طول بدنش به 45-30 ميليمتر مي رسد. هر دو جنس داراي بالهاي بزرگ بخوبي رشد يافته ای هستند كه اندازه آنها در نر قدري بزرگتر است. رنگ بدن قهوه اي مايل به قرمز بوده و دو لكه زرد رنگ در دو كناره پيش گرده (بخش پشتي قفس سينه پشت سر) دارد.
سوسري آمريكايي همانند سوسري آلماني شرايط گرم و مرطوب را ترجيح مي دهد و در اماكن داخلي، انبار مواد غذايي و محلهاي آماده سازي غذا زندگي مي كند. آن اغلب در زه آب و فاضلاب ديده مي شود و همچنين در مناطق گرمتر دنيا بيرون از ساختمانها در محلهاي جمع آوري زباله ها و مناطق متروكه می توان آن را دید. این سوسری به سرعت حركت مي كند و بخوبي از ديوار بالا مي رود و در هواي گرم قادر به پرواز كند بوده، در شب از پنجره باز وارد اتاقها مي شود و يا در اطراف چراغ هاي روشن درون حياط به پرواز در مي آيد. سوسري آمريكايي داري بيشترين پراكندگي در سرتاسر دنيا به ويژه در مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري است.
در پنج مرحله اول نوزادی رنگ بدن قهوه اي روشن تقریبا يكنواخت است، اما در مراحل بعدي لكه هاي زرد روي دو طرف پيش گرده واضح تر مي شوند. بال در سنين اوليه نمفي شروع به ظاهر شدن مي كند و با هر پوست اندازي مشخص تر مي شود، اما تا سوسري بالغ نشده كاملا رشد نمي يابند.
منتظر نظرات شما هستم.
